1. Przygotowanie do wizyty w archiwum

Przygotowanie do wizyty czy to w archiwum paùstwowym czy koœcielnym nale¿y rozpocz¹Ì od zgromadzenia wszelkich dostêpnych informacji i dokumentów.

Wa¿ne s¹ wszystkie posiadane odpisy, wypisy, fotokopie - nawet uszkodzone, ma³o czytelne lub wrêcz niezrozumiale dla genealoga amatora. Przy pomocy archiwisty mo¿na podj¹Ì próbê ich odczytania i uzyskania z nich informacji, które pomog¹ rozpocz¹Ì poszukiwania.

Poszukiwania w ksiêgach metrykalnych i aktach parafialnych s¹ jedn¹ z dróg pozyskania informacji o przodkach. Warto jednak zacz¹Ì w³aœnie od nich.

Szerszy przegl¹d ró¿nych Ÿróde³ do poszukiwaù genealogicznych znajduje siê na stronie http://www.archiwa.gov.pl w dziale Genealogia.
2. WiadomoÂści ogĂłlne

Przed rozpoczêciem poszukiwaù w Archiwum G³ównym Akt Dawnych przede wszystkim trzeba ustaliÌ, czy znajduj¹ siê w nim interesuj¹ce nas materia³y genealogiczne.

W AGAD znajduj¹ siê ksiêgi metrykalne i akta parafialne z terenów tzw. zabu¿aùskich (choÌ to niezbyt trafne okreœlenie). Terytorialnie s¹ to województwa: lwowskie, tarnopolskie, stanis³awowskie i wo³yùskie w granicach sprzed II wojny œwiatowej. Informacjê ogóln¹ o naszym zasobie mo¿na znaleŸÌ w Internecie na stronie archiwów paùstwowych http://www.archiwa.gov.pl oraz w Centralnym Oœrodku Informacji Archiwalnej, ul. D³uga 6, 00-950 Warszawa, skr. poczt. 1005; tel. (22) 635-68-22, e-mail: ndap@archiwa.gov.pl.

MoÂżna rĂłwnieÂż zwrĂłciĂŚ siĂŞ z zapytaniem wprost do AGAD (ul. DÂługa 7,00-263 Warszawa; tel. (22) 831-54-91 lub 635-45-32 ; e-mail: sekretariat@agad.gov.pl.

Wszystkie archiwa dysponujÂą komputerowÂą bazÂą danych PRADZIAD rejestrujÂącÂą ksiĂŞgi metrykalne i akta stanu cywilnego przechowywane w archiwach paĂąstwowych, czĂŞÂści UrzĂŞdĂłw Stanu Cywilnego i czĂŞÂści archiwĂłw koÂścielnych.

Dane z bazy PRADZIAD publikowane s¹ w formie ksi¹¿kowej. Pierwsze wydanie informatora Ksiêgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach paùstwowych w Polsce pod red. A. Laszuk ukaza³o siê w 1998 r. (nastêpne w 2000 i 2003 r.).

Informator znajduje siĂŞ w ksiĂŞgozbiorze podrĂŞcznym Pracowni Naukowej AGAD.
3. Jak ustaliĂŚ nazwĂŞ parafii lub gminy

Przystêpuj¹c do poszukiwaù zazwyczaj wiemy, jakiego wyznania by³a interesuj¹ca nas osoba czy rodzina. Jeœli nie jesteœmy tego pewni, musimy liczyÌ siê z koniecznoœci¹ przeszukania ksi¹g ró¿nych wyznaù dla danej miejscowoœci.

Podstawow¹ informacj¹, bez której nie rozpoczniemy poszukiwaù jest nazwa miejscowoœci w której rodzina zamieszkiwa³a. Na miejscu w archiwum mo¿na ustaliÌ czy by³a ona samodzieln¹ parafi¹ lub gmin¹ (w zale¿noœci od wyznania) czy podleg³¹ fili¹.

S³u¿¹ do tego:

    * SÂłownik geograficzny KrĂłlestwa Polskiego i innych krajĂłw sÂłowiaĂąskich wydawany w latach 1880-1902 (od niedawna dostĂŞpny takÂże w internecie pod adresem http://www.dir.icm.edu.pl/dirop/index.p … graficzny/). W SÂłowniku znajdujÂą siĂŞ opisy miejscowoÂści le¿¹cych w Rzeczypospolitej w jej granicach przedrozbiorowych, na ÂŚlÂąsku i czĂŞÂściowo Pomorzu Zachodnim.

      W poszczegĂłlnych hasÂłach moÂżna znaleŸÌ informacje o historii wsi czy miasta, strukturze wyznaniowej, przynaleÂżnoÂści administracyjnej, a w przypadku miejscowoÂści prywatnych o aktualnych i wczeÂśniejszych wÂłaÂścicielach.

      SÂłownik znajduje siĂŞ w ksiĂŞgozbiorze podrĂŞcznym w Pracowni Naukowej AGAD.

    * Skorowidz miejscowoÂści Rzeczypospolitej Polskiej pod red. T. Bystrzyckiego wydany w latach 1933-1934. W Skorowidzu prĂłcz informacji o przynaleÂżnoÂści administracyjnej (gmina, powiat, wojewĂłdztwo) znajdujÂą siĂŞ wiadomoÂści o siedzibie sÂądu czy odlegÂłoÂści do najbliÂższej stacji kolejowej. Skorowidz podaje przynaleÂżnoœÌ miejscowoÂści do parafii rzymskokatolickiej, greckokatolickiej, prawosÂławnej i ewangelickiej.

      Nie ma w nim informacji na temat przynaleÂżnoÂści do gminy wyznania mojÂżeszowego.

      Skorowidz znajduje siĂŞ w ksiĂŞgozbiorze podrĂŞcznym w Pracowni Naukowej AGAD.

    * Schematyzmy diecezji rzymskokatolickich i greckokatolickich.

      Schematyzmy to informatory wydawane zwykle co roku przez wÂładze koÂścielne poszczegĂłlnych diecezji.

      ZawierajÂą dane dotyczÂące kleru Âświeckiego i zakonnego diecezji oraz omĂłwienie jej sieci parafialnej w ukÂładzie dekanatalnym. W opisie kaÂżdej parafii moÂżna znaleŸÌ informacje od kiedy istnieje, o koÂściele parafialnym (kiedy zostaÂł zbudowany, kto go fundowaÂł, pod jakim jest wezwaniem, kto jest aktualnym patronem /opiekunem/ koÂścioÂła), o miejscowoÂściach filialnych parafii, aktualnym proboszczu oraz liczbie wiernych.

      Schematyzmy sÂą szczegĂłlnie pomocne w ustalaniu przynaleÂżnoÂści parafialnej miejscowoÂści, ktĂłre zmieniÂły swĂłj status (z filii staÂły siĂŞ samodzielnÂą parafiÂą lub odwrotnie). Na przykÂład ze schematyzmu rzymskokatolickiej archidiecezji lwowskiej moÂżna siĂŞ dowiedzieĂŚ, Âże parafie MaksymĂłwka (w 1908 r.), Sieniawa (w 1909 r.), StryjĂłwka (w 1903 r.), Zarudeczko (w 1914 r.) usamodzielniÂły siĂŞ, a wczeÂśniej naleÂżaÂły do parafii ZbaraÂż. Tak wiĂŞc poszukiwania genealogiczne obejmujÂące wczeÂśniejsze lata trzeba prowadziĂŚ dla tych miejscowoÂści w ksiĂŞgach parafii ZbaraÂż.

      Schematyzmy sÂą dostĂŞpne w bibliotece AGAD.

    * PrzynaleÂżnoœÌ do gmin wyznania mojÂżeszowego moÂżna ustaliĂŚ na podstawie publikacji J. Michalewicza, ÂŻydowskie okrĂŞgi metrykalne, KrakĂłw 1995.

      W opracowaniu tym autor przyj¹³ ukÂład alfabetyczny wedÂług nazw powiatĂłw, a w ramach powiatu wedÂług gmin. Podane sÂą rĂłwnieÂż, tam gdzie byÂło to moÂżliwe do ustalenia, zmiany w przynaleÂżnoÂści miejscowoÂści do gminy.

4. Ksiêgi metrykalne i akta parafialne / gminne ró¿nych wyznaù przechowywane w AGAD

PrzystĂŞpujÂąc do wÂłaÂściwych poszukiwaĂą archiwalnych w pierwszej kolejnoÂści naleÂży zapoznaĂŚ siĂŞ z wÂłaÂściwymi inwentarzami ksiÂąg metrykalnych dostĂŞpnymi w Pracowni Naukowej AGAD.

Zespo³y ksi¹g metrykalnych wszystkich wyznaù maj¹ opracowane inwentarze ksi¹¿kowe.

SÂą to:

    * 1. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych wyznania rzymskokatolickiego archidiecezji lwowskiej
    * 2. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych wyznania rzymskokatolickiego diecezji Âłuckiej
    * 3. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych diecezji przemyskiej
    * 4. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych wyznania greckokatolickiego (inwentarz wspĂłlny dla archidiecezji lwowskiej i diecezji przemyskiej i stanisÂławowskiej)
    * 5. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych KoÂścioÂła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania
    * 6. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych KoÂścioÂła ewangelicko-augsburskiego z d. wschodnich wojewĂłdztw II Rzeczypospolitej
    * 7. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych KoÂścioÂła prawosÂławnego
    * 8. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych gmin wyznania mojÂżeszowego
    * 9. Inwentarz ksiÂąg metrykalnych ró¿nych wyznaĂą (pojedyncze ksiĂŞgi ormian, mennonitĂłw, baptystĂłw, ewangelicznych chrzeÂścijan i prawosÂławnej cerkwi autokefalicznej)


Wszystkie inwentarze zaopatrzone sÂą w indeksy geograficzne dziĂŞki ktĂłrym szybko moÂżemy ustaliĂŚ, czy interesujÂące nas ksiĂŞgi znajdujÂą siĂŞ w AGAD.

JeÂśli okaÂże siĂŞ, Âże nasze archiwum nie posiada w swoich zbiorach poszukiwanych dokumentĂłw moÂżna zapytaĂŚ o nie w innych archiwach. Oto one:

Archiwum ZabuÂżaĂąskie USC, ul. Smyczkowa 14, 02-678 Warszawa tel. (22) 847-48-21.

Archiwum to, zgodnie z uprawnieniami nadanymi w ustawie o aktach stanu cywilnego z 1986 r. i rozporzÂądzeniem MSWiA z 1998 r. przechowuje ksiĂŞgi metrykalne z obszaru, ktĂłry na mocy umowy z 1945 r. o polsko-radzieckiej granicy paĂąstwowej pozostaÂł w granicach ZSRR, a od ktĂłrych zamkniĂŞcia nie minĂŞÂło 100 lat.

KsiĂŞgi starsze niÂż stuletnie sÂą przekazywane przez to archiwum do AGAD.

W praktyce podziaÂł ten nie jest taki prosty (jedna ksiĂŞga moÂże mieĂŚ na przykÂład wpisy z lat 1891 1917) dlatego zarĂłwno w AGAD znajdujÂą siĂŞ ksiĂŞgi mÂłodsze niÂż stuletnie, jak w Archiwum ZabuÂżaĂąskim sÂą ksiĂŞgi starsze.

Informacji o zasobie Archiwum Zabu¿aùskiego USC mo¿na zasiêgn¹Ì w Pracowni Naukowej AGAD (z bazy komputerowej PRADZIAD).

W przypadku ksiÂąg metrykalnych wyznania rzymskokatolickiego warto zwrĂłciĂŚ siĂŞ z zapytaniem do Archiwum Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka w Krakowie, ul. Kanonicza 13, 31-002 KrakĂłw (tel. (12) 411-37-40).

Jest to archiwum dawnej archidiecezji lwowskiej, po wojnie przechowywane w czĂŞÂściach w Krakowie, Kalwarii Zebrzydowskiej i Tarnowie, scalone w 1956 r. w Lublinie, a w 1977 r. umieszczone w Lubaczowie. Od 1995 r. siedzibÂą archiwum jest KrakĂłw.

W zbiorach archiwum znajduje siĂŞ okoÂło trzech tysiĂŞcy ksiÂąg metrykalnych ze 163 parafii od XVI do XX wieku. Na miejscu dostĂŞpny jest indeks do ksiÂąg metrykalnych z podanÂą sygnaturÂą, rodzajem archiwaliĂłw i datami skrajnymi.

KsiĂŞgi metrykalne dawnej archidiecezji lwowskiej przechowywane sÂą rĂłwnieÂż w Centralnym Historycznym Archiwum PaĂąstwowym Ukrainy we Lwowie, Pl. Soborny 3 a, 79000 LwĂłw, UKRAINA (e-mail archives@cl.lv.ukrtel.net).

WedÂług stanu na 1995 r. byÂło tam 2657 ksiÂąg od 1600 do 1944 roku (przewaÂżajÂą ksiĂŞgi z lat 1816 1865).

Informacje na temat parafii i lat z ktĂłrych pochodzÂą ksiĂŞgi moÂżna uzyskaĂŚ w AGAD od koordynatora kwerend genealogicznych MaÂłgorzaty KoÂśki.

KsiĂŞgi, od ktĂłrych wytworzenia nie minĂŞÂło 100 lat sÂą przechowywane w Archiwum ZAGS (Zapis Aktiw Gromadianskogo Stanu) we Lwowie: Archiw ZAGS, Wul. Getmana Doroszenko 23, 79001 LwĂłw, UKRAINA. Archiwum to jest odpowiednikiem naszego Archiwum ZabuÂżaĂąskiego USC; nie dysponujemy ÂżadnÂą informacjÂą na temat jego zasobu.

W przypadku ksiÂąg metrykalnych dawnej diecezji Âłuckiej moÂżna skierowaĂŚ zapytanie do OÂśrodka ArchiwĂłw, Bibliotek i MuzeĂłw KoÂścielnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W OÂśrodku sÂą przechowywane, niestety nigdzie nie opisane, materiaÂły genealogiczne, sporzÂądzone podobno na podstawie oryginalnych ksiÂąg metrykalnych (sÂą tam na pewno dokumenty z Lubomla, Oleksina, Torczyna i Turzysk).

Pytania moÂżna kierowaĂŚ do redakcji czasopisma Archiwa Biblioteki i Muzea KoÂścielne, ul. F. Chopina 29/7, 20-023 Lublin, e-mail Redabmk@kul.lublin.pl na rĂŞce p. dr Marii DĂŞbowskiej, autorki informatora Archiwa KoÂścioÂła Katolickiego w Polsce, Kielce 2002.

Informator znajduje siĂŞ w ksiĂŞgozbiorze podrĂŞcznym w Pracowni Naukowej AGAD.

Pewna iloœÌ ksi¹g metrykalnych wyznania greckokatolickiego z terenów, które po wojnie znalaz³y siê poza granicami Polski jest przechowywana w Archiwum Paùstwowym w Przemyœlu.

Wprawdzie dwukrotnie tamtejsze archiwum przekazywa³o ksiêgi "zabu¿aùskie" do AGAD, ale czêœÌ z nich pozosta³a w Przemyœlu. Szczegó³owe informacje na temat ca³ego zbioru akt metrykalnych tamtejszego archiwum zawiera publikacja A. Krochmal i M. Proksy Akta metrykalne w zasobie Archiwum Paùstwowego w Przemyœlu, Przemyœl 1998 (informacja poszerzona, w stosunku do PRADZIADA, o nazwy filii, nazwy zespo³ów i sygnatury).

Publikacja jest dostĂŞpna w bibliotece AGAD

W Archiwum ZabuÂżaĂąskim USC nie ma ksiÂąg metrykalnych wyznania greckokatolickiego. Na poczÂątku lat osiemdziesiÂątych XX w. wszystkie zostaÂły przekazane do AGAD.

Nieporównywalnie wiêkszy od zbiorów przechowywanych w Polsce jest zespó³ ksi¹g greckokatolickich w Centralnym Paùstwowym Archiwum Ukrainy we Lwowie. Wed³ug informacji z 1995 r. by³o w nim 7409 ksi¹g metrykalnych z lat 1607 1945. Podobnie jak w przypadku ksi¹g rzymskokatolickich "m³odsze" roczniki znajduj¹ siê w archiwum ZAGS. (Zasady przekazywania ksi¹g przyjête na Ukrainie s¹ podobne do polskich).

Informacje na temat parafii i lat z ktĂłrych pochodzÂą ksiĂŞgi moÂżna uzyskaĂŚ w AGAD od koordynatora kwerend genealogicznych MaÂłgorzaty KoÂśki.

KsiĂŞgi metrykalne wyznaĂą ewangelickich przechowywane sÂą, oprĂłcz AGAD, w Archiwach PaĂąstwowych w PrzemyÂślu i Krakowie. Niewielki zbiĂłr tych ksiÂąg ma archiwum lwowskie, nie mamy jednak o nich bliÂższych informacji.

KsiĂŞgi metrykalne wyznania mojÂżeszowego przechowywane w AGAD i innych archiwach oraz UrzĂŞdach Stanu Cywilnego zostaÂły objĂŞte akcjÂą indeksowania w programie Jewish Records Indexing Poland. Przed przystÂąpieniem do poszukiwaĂą w ksiĂŞgach warto sprawdziĂŚ, czy metryki danej gminy nie zostaÂły juÂż zindeksowane.Indeksy uwzglĂŞdniajÂą wszystkie wpisy metrykalne w danej ksiĂŞdze. Opis zawiera numer ksiĂŞgi, rok i numer dokumentu oraz podstawowe dane osobowe.

Informacje na temat projektu Jewish Records Indexing mo¿na znaleŸÌ w Internecie na stronach http://www.jewishgen.org/jri-pl, http://www.jewishgen.org/databases

KsiĂŞgi metrykalne wyznania mojÂżeszowego znajdujÂą siĂŞ rĂłwnieÂż w Archiwum ZabuÂżaĂąskim USC.

Niewielki stosunkowo zbiĂłr 377 ksiÂąg z 57 gmin wyznania mojÂżeszowego (stan na 1995 r.) przechowuje Centralne Historyczne Archiwum PaĂąstwowe Ukrainy we Lwowie. KsiĂŞgi pochodzÂą z lat 1791 1942 (przewaÂżajÂą ksiĂŞgi z II poÂłowy XIX w.).

Informacje na temat gmin i lat z ktĂłrych pochodzÂą ksiĂŞgi moÂżna uzyskaĂŚ w AGAD od koordynatora kwerend genealogicznych MaÂłgorzaty KoÂśki.

Na koniec mo¿na poleciÌ skontaktowanie siê z aktualnie dzia³aj¹cymi archiwami obwodowymi na Ukrainie. Trzeba jednak wiedzieÌ, w jakim obwodzie le¿y obecnie poszukiwana przez nas miejscowoœÌ. W grê wchodz¹ g³ównie archiwa obwodów: iwanofrankowskiego (w Iwanofrankowsku /Stanis³awowie/), rówieùskiego (w Równem), wo³yùskiego (w £ucku) i tarnopolskiego (w Tarnopolu).

Adresy do tych archiwĂłw znajdujÂą siĂŞ w corocznie wydawanym informatorze Archiwa w Polsce. Informator adresowy.

Informator jest dostĂŞpny w bibliotece i Pracowni Naukowej AGAD.
5. Krótka charakterystyka ksi¹g ró¿nych wyznaù

Na wstĂŞpie naleÂży zaznaczyĂŚ, Âże ksiĂŞgi metrykalne, od ktĂłrych wytworzenia nie minĂŞÂło jeszcze 100 lat oraz zniszczone nie sÂą udostĂŞpniane w Pracowni Naukowej AGAD.

KsiĂŞgi wszystkich wyznaĂą sporzÂądzane byÂły co najmniej w dwĂłch egzemplarzach. Jeden (oryginaÂł) zostawaÂł w parafii lub gminie, drugi (kopia) przekazywany byÂł do archiwum koÂścielnego lub urzĂŞdu paĂąstwowego (ksiĂŞgi wyznania mojÂżeszowego).

W zbiorach AGAD znajduj¹ siê zarówno orygina³y jak i kopie. Jest to istotna informacja dla poszukuj¹cych, którzy dysponuj¹ wypisami z ksi¹g sporz¹dzonymi na przyk³ad w okresie miêdzywojennym. Podane tam numery tomu i strony w ksiêdze mog¹ dotyczyÌ innego egzemplarza i kieruj¹c siê nimi w poszukiwaniach mo¿na dokumentu nie odnaleŸÌ.

Najwiêcej informacji przydatnych genealogowi zawieraj¹ ksiêgi metrykalne ró¿nych wyznaù z zaboru austriackiego (przewa¿aj¹ce w zbiorach AGAD) nieco mniej danych jest w ksiêgach z zaboru rosyjskiego (w AGAD to ksiêgi z Wo³ynia).

NajuboÂższe w dane sÂą ksiĂŞgi z zaboru pruskiego, ale tych w zbiorach AGAD nie ma.

KsiĂŞgi metrykalne wyznania rzymskokatolickiego

Obowi¹zek prowadzenia ksi¹g metrykalnych na ziemiach polskich zosta³ wprowadzony na pocz¹tku w drugiej po³owie XVI w. W³adze koœcielne nakaza³y spisywanie ochrzczonych, bierzmowanych, zaœlubionych i przyjmuj¹cych komuniê na Wielkanoc. Nieco póŸniej nakazano rejestrowanie zmar³ych. W XVIII w. zalecono prowadzenie oddzielnych ksi¹g chrztów, œlubów i pogrzebów. Wpisy prowadzone by³y ³¹cznie dla wszystkich miejscowoœci nale¿¹cych do parafii, w ksiêgach bez podzia³u na rubryki.

W wyniku rozbiorĂłw archidiecezja lwowska i diecezja przemyska znalazÂły siĂŞ w Cesarstwie Austriackim, a diecezja Âłucka (Âłucko-Âżytomierska, obejmujÂąca guberniĂŞ kijowskÂą i woÂłyĂąskÂą) w Cesarstwie Rosyjskim.

W Cesarstwie Austriackim ksiĂŞgi metrykalne zostaÂły uznane za akta stanu cywilnego uzyskaÂły wiec rangĂŞ oficjalnego dokumentu. Prowadzone byÂły w jĂŞzyku ÂłaciĂąskim. W duÂżych parafiach dla kaÂżdej miejscowoÂści prowadzono oddzielnÂą ksiĂŞgĂŞ, w maÂłych parafiach jednÂą, ale wpisy z poszczegĂłlnych miejscowoÂści miaÂły byĂŚ wyraÂźnie oddzielone.

KsiĂŞgi starsze prowadzone byÂły w formie opisowej, bez rubryk (np. duchowny pisaÂł: "Dnia piÂątego maja tysiÂąc osiemset szeœÌdziesiÂątego roku zjawiÂł siĂŞ u mnie Jan Makowski i okazaÂł dzieciĂŞ pÂłci mĂŞskiej...").   Zobacz przykÂład

PóŸniej ksiêgi by³y rubrykowane, z czasem pojawi³y siê drukowane formularze. Zmieni³ siê te¿ ich charakter. Dotychczasowe ksiêgi chrztów i pogrzebów zast¹pi³y ksiêgi urodzeù i zgonów. Daty tych wydarzeù podawano przed datami pos³ug religijnych (chrztu i pogrzebu).

W wieku XIX i XX obok Âłaciny wystĂŞpuje w ksiĂŞgach jĂŞzyk polski.

W diecezji Âłuckiej prowadzono ksiĂŞgi urodzeĂą/chrztĂłw, ÂślubĂłw, zgonĂłw /pogrzebĂłw dla caÂłej parafii, oddzielne dla kaÂżdego roku. Najstarsze ksiĂŞgi sÂą spisane w jĂŞzyku ÂłaciĂąskim, od lat trzydziestych XIX w. w jĂŞzyku polskim, a po 1848 roku po rosyjsku.   Zobacz przykÂład 1     Zobacz przykÂład 2

W ksiĂŞgach od poÂłowy XIX w., prowadzonych w jĂŞzyku rosyjskim, byÂł drukowany, obszerny formularz. W pierwszej rubryce podawano nazwisko zapisane po rosyjsku (czĂŞsto i po polsku), co uÂłatwia nieco poszukiwania. KsiĂŞgi te sÂą jednak trudne do odczytania i prowadzenie w nich poszukiwaĂą przez genealogĂłw amatorĂłw moÂże nastrĂŞczaĂŚ trudnoÂści.   Zobacz przykÂład

KsiĂŞgi metrykalne wyznania greckokatolickiego

Ksiêgi metrykalne greckokatolickie prowadzone by³y wed³ug zasad przyjêtych dla koœcio³a rzymskokatolickiego. Mia³y byÌ spisywane w jêzyku ³aciùskim, przeciw czemu buntowa³o siê duchowieùstwo unickie, ¿¹daj¹c wprowadzenia do ksi¹g ukraiùskiego. Jêzyk ten dominuje w ksiêgach z okresu miêdzywojennego, obok niego pojawia siê polski.

Najstarsze ksiĂŞgi chrztĂłw, ÂślubĂłw i pogrzebĂłw z XVIII wieku spisane sÂą po rusku.

KsiĂŞgi metrykalne KoÂścioÂła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania

Ten niewielki koœció³ - w okresie rozkwitu liczy³ 33 tysi¹ce wiernych tworzyli koloniœci niemieccy nap³ywaj¹cy w II po³owie XVIII w. do Austrii. Pocz¹tkowo nie by³ uznawany przez paùstwo, z czasem tolerowany, a od 1861 r. zrównany w prawach z katolickim. Jego istot¹ by³o po³¹czenie luteran i kalwinistów w jednej organizacji koœcielnej.

Ksiêgi metrykalne prowadzone by³y podobnie do katolickich. Dla mniejszych gmin spisywano urodzenia, œluby i zgony ³¹cznie dla wszystkich miejscowoœci.

W wiêkszych gminach zak³adane by³y oddzielne ksiêgi dla filia³ów, a z czasem pojawi³y siê ksiêgi dla ca³ej gminy, ale rejestruj¹ce tylko urodzenia, œluby lub zgony.

Du¿¹ wagê przyk³adano do prowadzenia ksi¹g konfirmacji (uroczystego przyjêcia do gminy ewangelickiej, na ogó³ w wieku 13-14 lat). W ksiêgach tych prowadzonych oddzielnie lub umieszczanych miêdzy urodzeniami a œlubami, podawano bardzo dok³adne dane dotycz¹ce konfirmowanej osoby.

W ksiêgach przewa¿a jêzyk niemiecki. CzêœÌ z nich jest bardzo trudno czytelna.

KsiĂŞgi metrykalne koÂścioÂła ewangelicko-augsburskiego z terenĂłw WoÂłynia.

Zasady ich prowadzenia byÂły podobne jak w KoÂściele Ewangelickim Augsburskiego i Helweckiego Wyznania. Starsze ksiĂŞgi spisywane sÂą w jĂŞzyku niemieckim. W koĂącu XIX w. wyparÂł go rosyjski, a w okresie miĂŞdzywojennym pojawiÂły siĂŞ wpisy po polsku.

RĂłwnieÂż w tych ksiĂŞgach trzeba siĂŞ liczyĂŚ z trudnoÂściami w odczytaniu zapisĂłw.   Zobacz przykÂład

KsiĂŞgi metrykalne wyznania mojÂżeszowego.

Religia Âżydowska w Cesarstwie Austriackim zostaÂła prawnie uznana w 1789 r. KsiĂŞgi metrykalne dla tego wyznania mieli prowadziĂŚ rabini. Od 1875 r. funkcjĂŞ tĂŞ przejĂŞli urzĂŞdnicy paĂąstwowi. W okresie miĂŞdzywojennym przywrĂłcono obowiÂązek prowadzenia ksiÂąg przez rabina.

Najstarsze z zachowanych ksiÂąg miaÂły bardzo uproszczony system zapisu, odnotowujÂący tylko podstawowe dane (w przypadku urodzeĂą jedynie datĂŞ, imiĂŞ dziecka i rodzicĂłw).   Zobacz przykÂład

Z czasem formularz zostaÂł rozbudowany na podobieĂąstwo katolickiego.

Dodatkowe byÂły rubryki dotyczÂące obrzezania (chÂłopcy) lub nadania imienia (dziewczynki).

Charakterystyczna dla ksi¹g metrykalnych urodzeù wyznania moj¿eszowego jest du¿a iloœÌ dzieci zarejestrowanych jako nieœlubne. WiêkszoœÌ ma³¿eùstw ¿ydowskich zawierana by³a przed rabinem i nie potwierdzana przed urzêdnikiem paùstwowym. Dlatego dzieci z takich zwi¹zków rejestrowane by³y jako nieœlubne. Zwykle w rubryce "uwagi" wpisywano wówczas, kto przyzna³ siê do ojcostwa.

KsiĂŞgi wyznania mojÂżeszowego spisywane byÂły po niemiecku, póŸniej po polsku.   Zobacz przykÂład

SzczÂątkowo zachowany jest zbiĂłr ksiÂąg metrykalnych wyznania prawosÂławnego. Tworzy go 12 ksiÂąg (11 z diecezji woÂłyĂąskiej i 1 z diecezji poleskiej) z XIX i XX w.

KsiĂŞgi prowadzone byÂły w jĂŞzykach rosyjskim lub polskim.

KsiĂŞgi prawosÂławne (zasadniczo z terenĂłw ktĂłre pozostaÂły w granicach Polski) przechowywane sÂą rĂłwnieÂż w Archiwach PaĂąstwowych w Lublinie (ul. Jezuicka 13, 20-950 Lublin, skr. poczt. 113) oraz ZamoÂściu (ul. Hrubieszowska 69 A, 22-400 ZamoœÌ).   Zobacz przykÂład 1   Zobacz przykÂład 2

Wypada tu zauwaÂżyĂŚ, Âże ksiĂŞgi metrykalne nie zawsze i nie wszĂŞdzie prowadzone byÂły w sposĂłb staranny. Nie chodzi tu tylko o pismo, co z naszego punktu widzenia teÂż jest waÂżne, ale o dokonywanie wpisĂłw. CzĂŞsto nie dokonywano wpisĂłw bezpoÂśrednio w ksiĂŞdze, ale na luÂźnych kartkach, na podstawie ktĂłrych co jakiÂś czas uzupeÂłniano ksiĂŞgĂŞ. Kartki takie ginĂŞÂły, o niektĂłrych zapominano, stÂąd w wielu ksiĂŞgach na koĂącu dopisywano osoby wczeÂśniej pominiĂŞte (najczĂŞÂściej spotyka siĂŞ z tym w ksiĂŞgach ewangelickich i mojÂżeszowych). Dlatego moÂże siĂŞ zdarzyĂŚ, Âże znajÂąc dokÂładnÂą dziennÂą datĂŞ urodzenia czy zgonu nie znajdziemy wpisu w ksiĂŞdze.

Zdarzaj¹ siê te¿ zwyk³e pomy³ki np. w aktach urodzeù dzieci jednego ma³¿eùstwa zapisane s¹ ró¿ne nazwiska panieùskie matki. Wówczas najlepsz¹ drog¹ do ustalenia w³aœciwego jest odnalezienie aktu œlubu.

MoÂżna tu dodaĂŚ, Âże urzĂŞdowe odpisy wydawane w AGAD podajÂą nazwisko w takiej formie, w jakiej wystĂŞpuje ono w dokumencie (imiĂŞ w polskim brzmieniu).

Przed przystÂąpieniem do wyszukania w inwentarzu interesujÂącej nas parafii czy gminy zawsze warto przeczytaĂŚ poprzedzajÂący go wstĂŞp.

Drug¹ grup¹ materia³ów w której mo¿na prowadziÌ poszukiwania genealogiczne s¹ akta parafialne ró¿nych wyznaù. W AGAD wprowadzony zosta³ podzia³ na odrêbne zespo³y ksi¹g metrykalnych i pozosta³ych dokumentów wytworzonych w parafii czy gminie. Obecnie nie maj¹ inwentarza jedynie akta parafialne greckokatolickie.

W zespoÂłach akt znajdujÂą siĂŞ ksiĂŞgi rodzin zamieszkujÂących w parafii czy gminie, protokoÂły przedÂślubne, ksiĂŞgi zapowiedzi, wypisy z ksiÂąg metrykalnych, spisy komunikujÂących i inne dokumenty w ktĂłrych mogÂą pojawiaĂŚ siĂŞ interesujÂące nas osoby czy rodziny.   Zobacz przykÂład

Niestety, z uwagi na stan zachowania tych akt, w wiĂŞkszoÂści przypadkĂłw moÂżliwe jest jedynie zlecenie poszukiwaĂą pracownikom AGAD.
6. Jak zamawiaĂŚ ksiĂŞgi metrykalne

Podczas pierwszej wizyty w AGAD naleÂży wypeÂłniĂŚ deklaracjĂŞ uÂżytkownika. W deklaracji tej prĂłcz danych osobowych wpisuje siĂŞ zespoÂły akt z ktĂłrych bĂŞdzie siĂŞ korzystaĂŚ oraz cel poszukiwaĂą. W przypadku genealogĂłw amatorĂłw w rubryce tej naleÂży wpisaĂŚ, Âże poszukiwania dotyczÂą wÂłasnych przodkĂłw.

Po odszukaniu interesujÂącej nas ksiĂŞgi metrykalnej w inwentarzu naleÂży wypeÂłniĂŚ zamĂłwienie (rewers). Rewers skÂłada siĂŞ z trzech czĂŞÂści wszystkie muszÂą byĂŚ wypeÂłnione w ten sam sposĂłb. Na rewersie trzeba wpisaĂŚ nazwĂŞ zespoÂłu z ktĂłrego pochodzÂą akta, sygnaturĂŞ z inwentarza (jeÂśli przy opisie akt podany jest numer mikrofilmu to rĂłwnieÂż ten numer) imiĂŞ i nazwisko zamawiajÂącego i datĂŞ zÂłoÂżenia zamĂłwienia. Na kaÂżdÂą ksiĂŞgĂŞ skÂłada siĂŞ oddzielny rewers.

Ksiêgi metrykalne które zosta³y zmikrofilmowane s¹ udostêpniane wy³¹cznie w postaci mikrofilmów.

Osoby zamieszkujÂące w Warszawie jednorazowo mogÂą zamĂłwiĂŚ 5 ksiÂąg, osoby spoza Warszawy 10 ksiÂąg.

Zamówienia z magazynów s¹ realizowane dwukrotnie o godzinie 9.00 (zamówienia z popo³udnia poprzedniego dnia) i o godzinie 13.00 (zamówienia bie¿¹ce).
7. Co jest wpisane w rubrykach zamĂłwionej przez nas ksiĂŞgi

KsiĂŞgi metrykalne sporzÂądzane w jĂŞzyku polskim majÂą zazwyczaj formularz po polsku, nie ma wiĂŞc problemu ze zrozumieniem wpisĂłw.

W przypadku ksiÂąg spisanych po Âłacinie trzeba rozszyfrowaĂŚ tytuÂły ksiÂąg i zawartych w nich rubryk

Liber natorum - ksiĂŞga urodzonych

W ksiĂŞdze takiej znajdujÂą siĂŞ nastĂŞpujÂące rubryki:
W lewym gĂłrnym rogu strony wpisany jest rok z ktĂłrego ksiĂŞga pochodzi
Numerus - numer pozycji w ksiĂŞdze (nie zawsze wpisy byÂły numerowane)
Mensis/Natus/Baptisatus - MiesiÂąc/urodzony/ochrzczony (w tej rubryce podane sa daty urodzenia i chrztu)
Numerus domus - numer domu (w miastach podawano nazwĂŞ ulicy i nr domu)
Nomen - imiĂŞ (jeÂśli sÂą dwa imiona, to czĂŞsto z dopiskiem binomini /dwojga imion/)
Religio/Catholica/Aut Alia religia/katolicka/albo inna (na ogó³ we w³aœciwej rubryce stawiano ukoœn¹ kreseczkê)
Sexus/ Puer/Puella - pÂłeĂŚ/chÂłopiec/dziewczynka (we wÂłaÂściwej rubryce stawiano ukoÂśnÂą kreseczkĂŞ)
Thori/Legitimi/Illegitimi - pochodzenie/legalne/nielegalne (we wÂłaÂściwej rubryce stawiano kreseczkĂŞ lub okreÂślano sÂłownie)
Parentes/Nomen/Conditio - rodzice/ imiĂŞ/poÂłoÂżenie (imiona i nazwiska rodzicĂłw i ich zatrudnienie)
Patrini/Nomen/Conditio - rodzice chrzestni/imiĂŞ/poÂłoÂżenie (imiona i nazwiska chrzestnych i ich zatrudnienie)
Pod wpisem (bez oddzielnych rubryk)
Baptizavit - ochrzciÂł (imiĂŞ i nazwisko ksiĂŞdza, jego urzÂąd)
Obstetrix - akuszerka (imiĂŞ i nazwisko kobiety przyjmujÂącej porĂłd)   Zobacz przykÂład

Liber Copulatorum - ksiĂŞga zaÂślubionych

W ksiĂŞdze takiej znajdujÂą siĂŞ nastĂŞpujÂące rubryki:
W lewym gĂłrnym rogu strony wpisany jest rok z ktĂłrego ksiĂŞga pochodzi
Numerus - numer pozycji w ksiĂŞdze (nie zawsze wpisy byÂły numerowane)
Mensis - miesiÂąc (data zawarcia Âślubu)
Sponsus - Narzeczony
Numerus domus - numer domu (narzeczonego, niekiedy i narzeczonej)
Nomen - imiĂŞ (imiĂŞ i nazwisko narzeczonego, jego zatrudnienie, rodzice)
Religio/Catholica/ Aut Alia - religia/katolicka/albo inna
Aetas - wiek (podawany w latach lub data urodzenia)
Caelebs - nieÂżonaty /kawaler/ (we wÂłaÂściwej rubryce stawiano kreseczkĂŞ)
Viduus - wdowiec (we wÂłaÂściwej rubryce stawiano kreseczkĂŞ)
Sponsa - Narzeczona
Nomen
Religio/Catholica/Aut Alia
Aetas
Caelebs - niezamĂŞÂżna /panna/
Vidua - wdowa
Testes/Nomen/Conditio - Âświadkowie/imiĂŞ/poÂłoÂżenie (imiona i nazwiska ÂświadkĂłw Âślubu i ich zatrudnienie)   Zobacz przykÂład

Pod aktem adnotacja kto udzieli³ œlubu (zapisywano tam równie¿ terminy zapowiedzi a w przypadku niepe³noletnich informacje o zgodzie rodziców na zawarcie zwi¹zku ma³¿eùskiego)

Liber Mortuorum - ksiĂŞga zgonĂłw

Numerus - numer pozycji w ksiĂŞdze (nie zawsze wpisy byÂły numerowane)
Dies Mortis/mensis - dzieĂą Âśmierci/miesiÂąc (w tej rubryce data zgonu)
Numerus domus
Nomen Mortui - imiĂŞ zmarÂłego (imiĂŞ i nazwisko zmarÂłej osoby, jej zatrudnienie, stan cywilny)
Religio/Catholica/Aut Alia
Sexus/Masculinus/Feminina - pÂłeĂŚ /mĂŞska/ÂżeĂąska
Dies Vitae - dni Âżycia (wiek zmarÂłego)
Morbus et Qualitas Morbus - choroba /przyczyna zgonu/   Zobacz przykÂład

Zazwyczaj pod aktem znajduje siĂŞ informacja o dacie pogrzebu (Sepulivit die 27 Juni... - pochowany dnia 27 czerwca...) i nazwisku ksiĂŞdza ktĂłry prowadziÂł pogrzeb

Przy tÂłumaczeniu zapisĂłw na polski przydatny jest SÂłownik ÂłaciĂąsko-polski dla prawnikĂłw i historykĂłw autorstwa J. Sondela, KrakĂłw 1997. SÂłownik znajduje siĂŞ w ksiĂŞgozbiorze podrĂŞcznym w Pracowni Naukowej AGAD

Warto wiedzieĂŚ i zapamiĂŞtaĂŚ, Âże niektĂłre sÂłowa w zapisach skracano. Np. Obst. to skrĂłcenie od obstetrix - akuszerka. Dotyczy to rĂłwnieÂż ÂłaciĂąskich nazw miesiĂŞcy. SÂą to: Januarius (styczeĂą), Februarius (luty), Martius (marzec), Aprilis (kwiecieĂą), Maius (maj), Junius (czerwiec), Julius (lipiec), Augustus (sierpieĂą). Te nazwy skracano zwykle do 3-4 oczÂątkowych liter.

PoczÂąwszy od wrzeÂśnia moÂżemy spotkaĂŚ takie zapisy: 7-bris September (wrzesieĂą); 8-bris October (paÂździernik); 9-bris November (listopad); 10-bris December (grudzieĂą).

Trzeba zwrĂłciĂŚ na to uwagĂŞ, by nie zasugerowaĂŚ siĂŞ, Âże numer oznacza miesiÂąc, np. Âże 7-bris to lipiec.

Najczêœciej spotykane w ksiêgach okreœlenia to: baptizatio - chrzest, baptizatus - ochrzczony, conjugalis - ma³¿eùski, conjugatis - ¿onaty/zamê¿na, conjuges - ma³¿onkowie, copulatio - zaœlubiny, defunctus/denatus - zmar³y, filius - syn, filia - córka, frater - brat, gemini - bliŸnieta, illegitimus - nieœlubny, infans - dziecko, juvenis - kawaler, liberi - dzieci, marita - ¿ona, maritus - m¹¿, mater - matka, materna - matka chrzestna, matrimonialis - ma³¿eùski, matrimonium - ma³¿eùstwo/œlub, mortuus - zmar³y, natus - urodzony, olim - nie¿yj¹cy/niegdyœ, orphanus - sierota bez ojca, parentes - rodzice, pater - ojciec, patrini - rodzice chrzestni, pupillus - sierota bez matki, quondam - zmar³y/niegdyœ, relicta - wdowa, relictus - wdowiec, secundo voto - powtórnie zamê¿na/¿onaty, sepultura - pogrzeb, sepultus - pogrzebany/pochowany, soror - siostra, sponsa - narzeczona, sponsus - narzeczony, sponsor fidei - ojciec chrzestny, uxor - ¿ona, uxoratus - ¿onaty, vidua - wdowa, viduus - wdowiec, virgo - dziewica/panna.

Formularze w jĂŞzyku ÂłaciĂąskim spotyka siĂŞ przede wszystkim w ksiĂŞgach wyznania rzymskokatolickiego. Korzystano z nich rĂłwnieÂż w koÂściele greckokatolickim - zazwyczaj byÂły w dwĂłch jĂŞzykach - po Âłacinie i ukraiĂąsku, dlatego wystarczy znaĂŚ okreÂślenia ÂłaciĂąskie. UkÂład rubryk byÂł taki sam jak w ksiĂŞgach rzymskokatolickich.   Zobacz przykÂład

W ksiêgach spisanych po ukraiùsku trzeba zwróciÌ uwagê na nazwê miesi¹ca, jeœli zapisana jest s³ownie. Niektóre z nich ró¿ni¹ siê od polskich : I - siczeù, II - luty, III - berezeù, IV - kwitieù, V - traweù, VI - czerweù, VII - lipeù, VIII - serpeù, IX - wereseù, X - ¿o³teù, XI - lystopad, XII - hrudeù.

Wyj¹tkiem s¹ tu ksiêgi metrykalne rzymskokatolickiej diecezji ³uckiej. Do prowadzenia w nich poszukiwaù niezbêdna jest umiejêtnoœÌ czytania w jêzyku rosyjskim. Drukowane formularze s¹ mocno rozbudowane, a ksiê¿a nie zawsze œciœle je wype³niali.

W ksiĂŞdze urodzeĂą (mietriczeskaja kniga o rodiwszychsja) na pierwszym miejscu podawano nazwisko narodzonego (po rosyjsku lub po polsku); numer porzÂądkowy; numer domu; pÂłeĂŚ (w tej rubryce w niektĂłrych parafiach wpisywano numer oznaczajÂący, ktĂłry to z kolei chÂłopiec lub dziewczynka urodzeni w danym roku w ten sposĂłb na koniec roku gotowa byÂła statystyka); kto, kiedy i gdzie dziecko ochrzciÂł i jaki byÂł rodzaj chrztu; kim byli rodzice, gdzie byli urodzeni i gdzie ochrzczeni; kto byÂł obecny przy chrzcie (rodzice chrzestni); uwagi.

W ksiĂŞdze metrykalnej ÂślubĂłw (mietriczeskaja kniga o brakosoczetawszychsja) stosowano rĂłwnieÂż drukowane formularze. Na pierwszym miejscu umieszczano nazwisko mĂŞÂżczyzny, dalej numer domu; informacje kiedy wyszÂły zapowiedzi; dane dotyczÂące obojga nowoÂżeĂącĂłw, dane dotyczÂące rodzicĂłw nowoÂżeĂącĂłw i ÂświadkĂłw Âślubu.   Zobacz przykÂład

W ksiêdze metrykalnej zgonów (mietriczeskaja kniga umierszych) podawano nazwisko zmar³ego; numer domu; kiedy, gdzie i z jakiej przyczyny zmar³ i czy przyj¹³ sakrament; czym siê trudni³, jak d³ugo ¿y³, czy pozostawi³ po sobie dzieci; gdzie i kiedy zosta³ pochowany, kto by³ tego œwiadkiem.

W KoÂściele Ewangelickim Augsburskiego i Helweckiego Wyznania (zabĂłr austriacki) bardzo czĂŞsto wykorzystywano formularze rzymskokatolickie po Âłacinie. JeÂśli posÂługiwano siĂŞ oryginalnymi formularzami (mocno rozbudowanymi), to zawieraÂły one nastĂŞpujÂące rubryki:

KsiĂŞga metrykalna urodzeĂą (chrztĂłw) - Taufbuch (spotyka siĂŞ teÂż okreÂślenia od s³ów Geburt, geboren) zawieraÂła rubryki: Fortlaufende Zaht - numer; Ort und Hausnummer - miejscowoœÌ, nr domu; Jahr, Monat, Tag der Geburt und der Taufe - daty urodzenia i chrztu; name des Taufenden - udzielajÂący chrztu; Taufname - imiĂŞ i nazwisko dziecka; Geschlecht - pÂłeĂŚ (w tej rubryce, jeÂśli nie byÂło oddzielnej, wpisywano konfesjĂŞ A. C. konfesja augsburska lub H. C. konfesja helwecka); Eltern des Träuflings des Vaters/der Mutter - informacja o rodzicac: imiona i nazwiska, zatrudnienie, gdzie mieszkajÂą; Pathen, Tauf und Familennamen, Stad, Wohnort - informacje o rodzicach chrzestnych; Hebamme - imiĂŞ i nazwisko akuszerki; Anmerkung - uwagi.   Zobacz przykÂład 1   Zobacz przykÂład 2

Ksiêga metrykalna œlubów - Trauungsbuch, Traubuch (spotyka siê te¿ okreœlenia od s³ów getraufen, kopulirte). Na pierwszym miejscu by³ numer porz¹dkowy, a dalej name des Trauenden - udzielaj¹cy œlubu; Jahr, Monat und Tag der Aufgebote/Trauung - daty zapowiedzi i œlubu; Bräutigam (dane o kawalerze) name, Character und Eltern - imiê i nazwisko, zatrudnienie, rodzice; Wohnung und Haus N. - miejsce zamieszkania i numer domu (tu te¿ czêsto zapisywano wiek, jeœli nie by³o oddzielnej rubryki); Religion Evangelisch/katholisch - religia (tu wpisywano konfesjê); Braut (dane o pannie) Geburtsort - dane o pannie i jej rodzicach; Geburts Jahr, Monat und Tag (data urodzenia); Stand stan cywilny (tu te¿ wpisywano konfesjê); Beistäbde, name, Character, Wohnort - dane dotycz¹ce œwiadków œlubu; Anmerkung - uwagi.

Ksiêga metrykalna zgonów - Todtenbuch, Todtbuch (spotyka siê te¿ okreœlenia od s³owa vestorben) otwiera³ j¹ numer porz¹dkowy, dalej name des Einsegnenden - imiê i nazwisko zmar³ego; Todes Jahr, Monat, Tag und Stunde - data i godzina zgonu; Tauf und Familiennamen des Gestorbenen, dessen Stad, oder Stad des Ehegatten, der Eltern und Geburtsort - dane dotycz¹ce zmar³ego: wspó³ma³¿onek, rodzice, pozostawione dzieci, zatrudnienie, miejsce zamieszkania; Religion Evangel A.C./Evangel H.C.; Geschlecht - p³eÌ; Geburts Jahr, Monat und Tag - data urodzenia; Krankheit und Todesart - przyczyna œmierci; Ort des Tosdes Hausnummer - miejsce zgonu; Ort wo und Tag, au welchem die Beerdigung geschehen - kiedy i gdzie mia³ miejsce pogrzeb; Anmerkung - uwagi

KsiĂŞgi metrykalne KoÂścioÂła Ewangelickiego Augsburskiego z terenu WoÂłynia prowadzone byÂły po niemiecku lub po rosyjsku. Wykorzystywano czĂŞsto formularze ewangelickie z Galicji (niemieckie) lub rzymskokatolickie z diecezji Âłuckiej (rosyjskie). W aktach spisywanych po rosyjsku podawano w nawiasach imiona i nazwiska po niemiecku.   Zobacz przykÂład 1   Zobacz przykÂład 2

Do duÂżej czĂŞÂści ksiÂąg ewangelickich zachowaÂły siĂŞ indeksy alfabetyczne w oddzielnych tomach, obejmujÂące kilkadziesiÂąt lat, lub wszyte w ksiĂŞgi po kaÂżdym roku ktĂłrego dotyczÂą.   Zobacz przykÂład

Formularze ksiÂąg metrykalnych wyznania mojÂżeszowego drukowane byÂły przewaÂżnie w jĂŞzyku niemieckim z polskim tÂłumaczeniem.   Zobacz przykÂład
8. Jak prowadziĂŚ poszukiwania i na co zwrĂłciĂŚ uwagĂŞ

Sposób prowadzenia poszukiwaù jest uwarunkowany tym, jaki stawiamy sobie cel. Jeœli poszukujemy konkretnych osób, o których mamy informacje (na przyk³ad rok urodzenia) zaczniemy poszukiwania od ksiêgi, w której s¹ zapisy tego roku. Jeœli natomiast chcemy znaleŸÌ jak najwiêcej krewnych w przesz³oœci musimy prowadziÌ znacznie szersze poszukiwania.

Jeœli mamy jakieœ informacje, trzeba zacz¹Ì od ich sprawdzenia. Powiedzmy, ¿e dysponujemy wspó³czesnym aktem zgonu w którym jest zapisane miejsce i rok urodzenia interesuj¹cej nas osoby. Po odszukaniu tego aktu urodzenia dowiadujemy siê jak nazywali siê rodzice, a czêsto i dziadkowie nowo narodzonego. Id¹c wstecz od tej daty mo¿emy wyszukaÌ akt œlubu rodziców, z którego, oprócz znanych ju¿ informacji, dowiemy siê dat urodzenia rodziców lub tego ile mieli lat gdy siê pobierali. Na tej podstawie mo¿emy szukaÌ ich aktów urodzenia. Jeœli od daty œlubu do daty narodzin znanej nam osoby minê³o kilka lat, mo¿emy przyj¹Ì, ¿e nie by³o to pierwsze dziecko tej pary. Trzeba wiêc przeszukiwaÌ ksiêgi urodzeù pod k¹tem odnalezienia innych dzieci tej pary. W trakcie poszukiwaù warto zwracaÌ uwagê na numer domu odnotowany w akcie. W ma³ych miejscowoœciach nie zmienia³o siê czêsto adresu, dlatego przeszukuj¹c ksiêgi urodzeù, œlubów i zgonów po numerach domów mo¿na szybko znaleŸÌ wiêcej osób z tej rodziny.

Jeœli mamy ma³o konkretnych informacji o osobach, a wiemy, ¿e rodzina mieszka³a w danej miejscowoœci trzeba przeszukaÌ wszystkie dostêpne ksiêgi. Trzeba zwracaÌ uwagê i wynotowywaÌ wszystkie osoby o danym nazwisku lub podobnie brzmi¹cym. Pisownia nazwisk ustali³a siê na dobre dopiero w XX w., wczeœniej stosowano ró¿ne zapisy w stosunku do tej samej osoby czy rodziny.

Poprzez numery domów, mo¿na spróbowaÌ po³¹czyÌ znalezione osoby w rodziny, a nastêpnie zidentyfikowaÌ znan¹ nam postaÌ z któr¹œ z rodzin. Przede wszystkim staramy siê przeœledziÌ liniê mêsk¹ naszych przodków.
Jeœli osoba wymieniana w akcie nie nale¿a³a do miejscowej parafii (czy gminy) podawano zazwyczaj sk¹d pochodzi³a. S¹ to istotne informacje mog¹ rozszerzyÌ nasze poszukiwania i zwiêkszyÌ iloœÌ odnalezionych przodków. Warto pamiêtaÌ, ¿e tradycj¹ jest branie œlubu w parafii panny m³odej. Jeœli szukamy aktu œlubu, a znamy tylko miejsce zamieszkanie narzeczonego, mo¿emy nie odnaleŸÌ dokumentu.

Osobn¹ spraw¹ s¹ ma³¿eùstwa osób ró¿nej wiary lub innego obrz¹dku. Te pierwsze spotyka siê stosunkowo rzadko, natomiast zwi¹zki miêdzy osobami obrz¹dku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego by³y czêste. Poszukuj¹c dzieci z takich zwi¹zków trzeba wiedzieÌ, ¿e przyjête by³o, i¿ synowie id¹ za wiar¹ ojca, a córki za wiar¹ matki. Tote¿ dzieci takiej pary mog³y byÌ zapisane w ksiêgach ró¿nych obrz¹dków i parafii.

JeÂśli naszym celem byÂło odnalezienie jak najwiĂŞkszej liczby osĂłb z rodziny, to koĂączÂąc poszukiwania w ksiĂŞgach metrykalnych warto sprawdziĂŚ, tam gdzie jest to moÂżliwe, czy osoby odnalezione w ksiĂŞgach zgonĂłw znaleÂźliÂśmy wczeÂśniej w ksiĂŞgach urodzeĂą.
9. Gdzie poszukiwaĂŚ ksiÂąg z terenĂłw obecnej Litwy i BiaÂłorusi

Przechowywany w AGAD szczÂątek zbioru ksiÂąg rzymskokatolickiej archidiecezji wileĂąskiej stanowiÂą 3 ksiĂŞgi parafii Braszewicze w dekanacie KobryĂą z lat 1811-1866.

W Archiwum Archidiecezjalnym w BiaÂłymstoku (ul. Warszawska 46, 15-077 BiaÂłystok, e-mail aab@bialystok.opoka.org.pl) sÂą zachowane szczÂątkowe akta parafii z dawnej archidiecezji wileĂąskiej (z terenu obecnej Litwy i BiaÂłorusi). W Dziale Metrycznym tego archiwum sÂą przechowywane odpisy ksiÂąg metrykalnych z dawnego dekanatu Grodno (1865-1937, 92 ksiĂŞgi).

Do zespo³u ksi¹g ewangelickich z Wo³ynia znajduj¹cego siê w AGAD zosta³y do³¹czone ksiêgi konfirmacji z Wilna 1825-1940 (5 ksi¹g) oraz ksiêgi metrykalne filia³u Kalwaria (1844-1914) i filia³u Wi³kowyszki (1843-1898) nale¿¹cych do gminy Mariampol (27 ksi¹g).

Archiwum USC ÂŁĂłdÂź ÂŚrĂłdmieÂście przechowuje akta stanu cywilnego odtworzone w postĂŞpowaniu sÂądowym w latach 1947-1952.

Wszystkie osoby, ktĂłre poszukujÂą swoich korzeni na wileĂąszczyÂźnie muszÂą zwrĂłciĂŚ siĂŞ do archiwĂłw obecnej Litwy i BiaÂłorusi.

Zapytania na LitwĂŞ moÂżna kierowaĂŚ pod adresem: Litewskie Centralne Archiwum Metrykalne /Lietuvos centrinis metriku archyvas/ LT 2009 Vilnius, K. Kalinausko g. 21.

Adresy innych archiwĂłw litewskich znajdujÂą siĂŞ w informatorze Archiwa w Polsce. Tam rĂłwnieÂż zamieszczone sÂą adresy archiwĂłw biaÂłoruskich. WczeÂśniej trzeba ustaliĂŚ, w ktĂłrym archiwum obwodowym, przy obecnym podziale administracyjnym, mogÂą byĂŚ przechowywane interesujÂące nas dokumenty.

Archiwum Diecezjalne w Drohiczynie (ul. KoÂścielna 10, 17-312 Drohiczyn) przechowuje w swoich zbiorach akta 43 parafii diecezji piĂąskiej znajdujÂących siĂŞ obecnie poza granicami Polski.

Na zakoĂączenie jako ciekawostkĂŞ moÂżna dodaĂŚ, Âże mamy ksiĂŞgi ewangelickie z Windawy (Windau) w Kurlandii, obecnie ÂŁotwa.
   
Plan pracy Pracowni Naukowej AGAD w 2011 r.
Czas zwykÂły
od poniedziaÂłku do piÂątku od 9.00 do 19.00
Wietrzenie Pracowni Naukowej
odbywa siĂŞ w godzinach:
12.15 – 12.30
17.00 – 17.15
Czas skrĂłcony
22 kwietnia, piÂątek (Wielki PiÂątek) od 9.00 do 12.00
31 paÂździernika, poniedziaÂłek od 9.00 do 12.00
ZamkniĂŞta
6 stycznia, czwartek (Trzech KrĂłli)
7 stycznia, piÂątek
25 kwietnia, poniedziaÂłek (Wielkanoc)
2 maja, poniedziaÂłek
3 maja, wtorek
23 czerwca, czwartek (BoÂże CiaÂło)
24 czerwca, piÂątek
1 listopada, wtorek (Wszystkich ÂŚwiĂŞtych)
11 listopada, piÂątek
26 grudnia, poniedziaÂłek
Kontakt telefoniczny
(+ 48)(22) 831-54-91 w. 429 (Pracownia Naukowa)
(+ 48)(22) 831-54-91 w. 427
(+ 48)(22) 831-54-91 w. 446
W sierpniu Pracownia Naukowa jest zamkniĂŞta.