Oto co napisano w dziele pt. " Opisanie województwa poznańskiego" wydanym w Paryżu w 1841 roku o dawnym powiecie babimojskim. Aby zachować klimat XIX- wiecznej polszczyzny pisownię pozostawiłem oryginalną.
Powiat babimostski. Powiat babimostski graniczy na północ z powiatem Międzyrzeckim i Bukowskim, na wschód z Kościańskim, na południe ze Wschowskim, na zachód z departamentem Frankfurtskim Prowincji Brandenburskiej i Lignickim Xięstwa Szląskiego. Powiat ten nie ma żadnej głównej kommunikacji, ani lądowej gościńcem bitym, ani wodnej rzeką żegłowną. Obra bowiem ledwo w tym powiecie na drzewo jest spławną. Znaczną cześć powiatu zajmuje bagno Obrzańskie i wiele jezior. Lasy około jednej piątej obszerności zajmują. Powiat Babimostski ma mil kwadratowych jeograficznych 19, 26 albo morgów reńskich 413.895. Ludności ogólnej 42.707. Stosunkowej na jedną milę kw. 2.217. Ludności miejskiej 10.724, wiejskiej 31.983. Dymów liczono w 1820 roku 4.666. Rzek większych jest dwie, tojest: Obra wypływająca z powiatu Kościańskiego, ginąca prawie w bagnie Obrzańskim i wpływająca za Nowym Groycem do powiatu Międzyrzeckiego, i oprócz tego Zgniła Obra, zaczynająca się w powiecie w jeziorze Obra, brzeżąca w części granicę Szląską i Brandenburską i wpływająca za Babimostem do powiatu Międzyrzeckiego. Rzeczek mniej znacznych nie ma. Jezior większych 10, mniejszych 19, w ogóle 29. Pomiędzy większymi liczymy: Wojnowskie, Chobienickie, Jeziory, Wioski, Wolsztyn, Niałek i ciąg jezior w południowej części powiatu pomiędzy Przementem i starym Kościelcem. Wielka część bagna Obrzańskiego do 40.000 morgów wynosząca, ciągnie się przez powiat. Lasów jest 12, między niemi Wojnowski, Babimostski, Chobienicki, Tuchorski, Kopanicki, Obrzański i Mochański (Mochy), Królewski; urząd ekonomiczny jeden, to jest Stary Kościelec. Leśny jeden, to jest Mochy ( Mauche und ordonnanz). Traktów głównych dwa. Trakt z Poznania do Kargowy na Rakoniewice, Rostarzewo, Wolsztyn, Kopanice. Trakt ze Wschowy do Międzyrzecza na Kopanicę, Babimost ku Zbąszynowi. Stacji pocztowych konnych jest w powiecie trzy, w Wolsztynie, Babimoście i Kargowie. Oprócz tego listowa w Rakoniewicach. Powiat ten posiadał w 1837 r. koni 3.105, bydła 18.106, kóz 182, swiń 4.866, w ogóle sztuk 74.230. Powiat Babimostski ma miast siedem. Wsi większych 106.
Miasta powiatu Babimostskiego są: Wolsztyn, Babimost, Kargowa, Rakoniewice, Kębłów, Kopanica, Rostarzewo. Wolsztyn ( Wollstein) miasto położone między jeziorem Niałek i Wolsztyńskiem, ma domów 170, mieszkańców 2.592, to jest: chrześcijan 1.758, Żydów 834. kościół katolicki, ewangelicki i synagogę. Wiele sukienników, tkaczy i garbarzów. Tu jest rezydencja landrata powiatowego i sądu ziemsko- miejskiego. Przy kościele znajduje się mały księgozbiór od 300 tomów. Miasto należy do familji Gajewskich. Zaczynają tu zakładać winnice, które corok się rozszerzają. Stacja pocztowa konna tutejsza odwozi do Kargowy, Babimostu, Zbąszyna, Zaniemysla, Grodziska i Szmigla. Miasto liczy się do III klassy podatku procederowego. Odległość od Poznania mil 8, od Warszawy mil 48 i ½. Wolsztyn dawniej należał do familji Iłowieckich herbu Łodzia. Babimost ( Bomst) nad Zgniłą Obrą. Miasto starożytne już W 1307 r. w dziejach wspominane, ma domów 300, mieszkańców 2.152, po największej części z Niemców i Żydów złożonych; kościołów katolickich 3, ewangelicki 1 i synagogę. Są tu fabryki sukna, mieszkańcy trudnia się uprawą chmielu, winogradu i owoców. Jest tu zamek w którym dawniej przebywał starosta Sądowy Babimostski. Miasto należy do Rządu i liczy się do klassy III podatku procederowego. Stacja pocztowa tutejsza odwozi do Zbąszyna, Zaniemysla, Wolsztyna, Kargowy, Zullichau i Świebodzina. Odległość od Poznania mil 11, od Warszawy 41 i ½. Kargowa ( Unruhstadt, Karge) nad Zgniłą Obrą i granicą Brandenburską i Szląską.; ma domów 300, mieszkańców 1.903. Kosciół ewangelicki. Osiadła jest sukiennikami od dawnych czasów. Ma sławne jarmarki na bydło, osobliwie na wieprze. Należało do dziedzictwa hrabiów Unrugów, dziś jest Rządowe. Stacja tutejsza odwozi do Babimostu, Wolsztyna i Zullichau. Miasto liczy się do III klassy podatku procederowego. Odległość od Poznania mil 11, od Warszawy 41 i 1/2/ Uprawa winogradu corok tu się rozszerza. Rakoniewice ( Rakwitz) na wzgórzu położone, ma domów 190, mieszkańców 1.676, kościół katolicki. Jest tu poczta listowa. W okolicach tego miasta tak jak Kargowy, Babimostu i Wolsztyna zaczyna się rozszerzać uprawa winogradu. Miasto należy do Czarnieckiego. Odległość od Poznania mil 7 i ½, od Warszawy 48. Kębłów ( Kiebel) nad Kopanicą Obrzańską, ma domów 100, mieszkańców 888, kościół katolicki. Miasto należy do króla holenderskiego. Odległość od Poznania mil 9, od Warszawy 49. Kopanica ( Kopnitz) nad Obrą ma domów 120. Mieszkańców 825, kościół katolicki, są tu fabryki sukna i przędzalnie wełny. Miasto należy do Błocha. Odległość od Poznania mil 8 i ½ od Warszawy 49. Rostarzewo ( Rothenberg) na trakcie Kargowskim, między Wolsztynem i Rakoniewicami położone. Ma 100 domów, mieszkańców 688, pomiędzy któremi 250 Żydów. Kościół katolicki i synagogę. Handel tego miasta jest w ręku Żydów. Miasto należy do Kaczorowskiego. Odległość od Poznania mil 7, od Warszawy 47 i ½.
Wsie większe.
W powiecie Babimostskim jest wsi większych 106, zamieszczamy podług uzyskanych wiadomości nazwiska 31 właścicieli.
Na północ Bagna Obrzańskiego. Między granicą Brandenburską i Obrą.
Wielkie Posmuchy ( Gr. Posemukel) ludność- 242, właściciel- Garczyńscy Małe Posmuchy ( Kl. Posemukel), 339, Garczyńscy Nowe Kramsko ( Neu Kramzig), 482, Garczyńscy Stare Kramsko ( Alt Kramzig), 139, Garczyńscy Woynowo , 130, własność rządowa Chwalim, 654, własność rządowa Kargowa Górna ( Ober Karge), 394, własność rządowa Mała Wieś ( Klein Dorf), 173, własność rządowa. Wąchabno, 136, własność rządowa Kargowa Dolna, 200, własność rządowa Stary Jaromirz Olendry, 331, własność rządowa Nowy Jaromirz Olendry, 170, własność rządowa Nowe Teperowe Budy, 225, własność rządowa Stare Teperowe Budy, 206, własnosć rządowa Obra Stara Olendry, 285, własność rządowa Obra Nowa Olendry, 199, własność rządowa Świętno, 578, własność rządowa Rudnia, 160, własność rządowa Wilcze Kolonia, 120, własność rządowa
Między Obrą i linią jezior.
Nowy Grojec, 120, Mielżyńska Konstancja Chobienice*, 539, Mielżyńska Konstancja Wojciechowo, 243, Mielżyńska Konstancja
*) Właścicielka odznacza się starannem chowem licznej i uszlacheconej owczarni. Jest tu także piękny pałac i obszerny ogród. Chobienice były dawniej dziedzictwem familji Chobienickich herbu Szaszor.
Karna, 208, Mielęcki Protazy Godziszewo, 274, Mielęcki Protazy Zakrzewo, 192, Mielęcki Protazy Belęcin, 247, Mieczkowski Kazimierz Maryanowo, 120, Mieczkowski Kazimierz Tuchorze, 405, Kotwicz Tuchorze Olendry, 111, Kotwicz Stare Tuchorze Olendry, 205, Kotwicz Boroy, 445, Kotwicz Reklin, 115, Mielęcki Protazy Nowe Tuchorze Olendry, 135, Mielęcki Protazy Reklin Olendry, 133, Mielęcki Protazy Kiełpin, 332, własność rządowa Chorzymin, 328, własność rządowa Powodowo, 165, Dziembowski Wielki Niałek ( Gross Nelke), 276, Dziembowski Obra, 881, własność rządowa Jasieniec, 393, własność rządowa Jaromirz, 504, własność rządowa Kiełkowo, 283, własność rządowa Żodyń, 255, własność rządowa Siedlce ( Schitz), 218, własność rządowa Nieborze, 174, własność rządowa
Na wschód od linii jezior.
Stary Bornisz Olendry, 528, własność rządowa Kościelec Stary ( Kirchplatz), 154, własność rządowa Szarki Olendry, 307, własność rządowa Nowy Bornisz Olendry, 730, własność rządowa Sucha Dębina Olendry ( Wioske), 310, własność rządowa Borniska Hamernia, 242, własność rządowa Blenki ( Blenke), 189, własność rządowa Jabłonna, 461, własność rządowa Bruckie Olendry, 140, własność rządowa Blumskie Olendry ( Blumsche), 194, własność rządowa Komorowo Olendry, 264, własność rządowa Jabłona Stara ( Wioske), 284, własność rządowa Ruchocice, 297, własność rządowa Ratay, 177, własność rządowa Guździn Olendry, 243, własność rządowa Podgradowice, 119, własność rządowa Piaski, 146, własność rządowa Goile, 182, własność rządowa Stodolskie Olendry, 120, własność rządowa Głoden, 390, Kaczorowski Dombrowska Olendry, 112, Kaczorowski Tłoki Olendry, 124, Kaczorowski Karpicko, 223, Gajewski Apollin Komorowo, 195, Gajewski Apollin Bierzyn, 218, Gajewski Apollin Tłoki Kolonia, 118, Gajewski Apollin Tłoki, 252, Gajewska Adelajda Gościeszyn, 188, Kaczorowski Ferdynand Łąki, 237, Kaczorowski Ferdynand Rakowiec, 207, Kaczorowski Ferdynand Tarnowo Olendry, 443, Kaczorowski Ferdynand Faustynowe Góry ( Faustinberg), 137, Kaczorowski Ferdynand Teresia Niwa ( Teresienau), 128, Kaczorowski Ferdynand Błocko, 226, Mielzyńska Konstancja Dąbrowa, 521, Mielżyński Ignacy Widzim Stary, 375, Król Holenderski Widzim Nowy, 161, Król Holenderski Wroniawy, 509, Platerowa Antonina Stradynek, 156, Mielżyńska Konstancja Soletz ( Silze), 332, Platerowa Antonina Soleckie Olendry, 226, Platerowa Antonina
Na południe od Bagna Obrzańskiego.
Przement*) ( Priment), 302, własność rządowa Przementska Wieś, 379, własność rządowa Zaborowo, 120, własność rządowa
*) Tu był klasztor dawny Cystersów i opactwo Komandataryjne
Błotnice, 195, własność rządowa Radomirz, 228, własność rządowa Starkowo, 210, własność rządowa Gorsko, 184, własność rządowa Osłonina ( Schleunchen), 170, własność rządowa Perkowo ( Neu Priment), 125, własność rządowa Nowa Wieś ( Neudorf), 236, własność rządowa Mochy ( Mauche und Ordonnanz) , 759, własność rządowa Stary Klasztor ( Altkloster), 704, własność rządowa Wieleń ( Fehlen), 137, własność rządowa Spokojna ( Friedendorf), 184, własność rządowa Łupiec, 494, własność rządowa Bagnisko ( Bruchdorf), 138, własność rządowa Sieniawa ( Schenawe), 138, własność rządowa Ciosanica ( Schusenze), 593, własność rządowa Krzyże ( Kreutz), 286, własność rządowa Droniki, 137, własność rządowa
Wsie i osady mniejsze.
Powiat Babimostski obejmuje wsi i osad mniejszych 65.
|